Στις 13 Απριλίου 2029 ο αστεροειδής 99942 Άποφις θα περάσει σε απόσταση 32.000 χιλιομέτρων από τη Γη. Περίπου 375 μέτρα σε μήκος, θα βρεθεί για λίγο πιο κοντά στη Γη από τους τηλεπικοινωνιακούς δορυφόρους σε γεωστατική τροχιά και θα είναι ορατός με γυμνό μάτι στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική.
Όταν ανακαλύφθηκε το 2004, οι αρχικές παρατηρήσεις έδειξαν μικρή πιθανότητα πρόσκρουσης με τη Γη το 2029, το 2036 και το 2068. Μια τέτοια πρόσκρουση θα ήταν καταστροφική, έτσι ο αστεροειδής ονομάστηκε Άποφις, όπως ο Αιγυπτιακός θεός του χάους και της καταστροφής.
Νεότερες παρατηρήσεις όμως απέκλεισαν την πιθανότητα πρόσκρουσης, τουλάχιστον για τα επόμενα 100 χρόνια.
Ωστόσο, η κοντινή διέλευση αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για την επιστήμη, την πλανητική άμυνα και τη συμμετοχή του κοινού. Διαστημικές υπηρεσίες και επιστημονικά ιδρύματα σχεδιάζουν την μελέτη του Άποφι από το έδαφος με τηλεσκόπια, αλλά και από κοντά, προσεγγίζοντας τον Άποφι με διαστημικά σκάφη.
Ανακάλυψη και πιθανότητα πρόσκρουσης
Ο Άποφις ανακαλύφθηκε στις 19 Ιουνίου 2004 από το αστεροσκοπείο Kitt Peak στις ΗΠΑ. Σύντομα καταχωρήθηκε ως ένας από τους δυνητικά πιο επικίνδυνους αστεροειδείς που έχουν εντοπιστεί ποτέ, καθώς η πιθανότητα πρόσκρουσης με τη Γη το 2029 έφτασε το 2,7% και ο αστεροειδής έλαβε θέση 4 στην κλίμακα Τορίνο (1 έως 10), την υψηλότερη που έλαβε ποτέ ένα γεωπλήσιο αντικείμενο.
(Κλίμακα Torino: είναι μία κλίμακα επικινδυνότητας πιθανής πρόσπτωσης ή σύγκρουσης ουρανίου σώματος με την Γη, σε συνάρτηση του μεγέθους των επιπτώσεων που μπορεί να προκληθούν. Φέρει δέκα διαβαθμίσεις σε ακέραιους αριθμούς αρχής γενομένης από το 0, ως κατάσταση ανύπαρκτου κινδύνου ή αμελητέου, καταλήγοντας στο 10 ως κατάσταση ολικής καταστροφής του ανθρώπινου πολιτισμού)
Μέσω νεότερων παρατηρήσεων του Άποφι, αποκλείστηκε ο κίνδυνος πρόσκρουσης το 2029 και το 2036, αλλά παρέμεινε για αρκετά χρόνια μια μικρή πιθανότητα πρόσκρουσης το 2068.
Με την βοήθεια αποκρύψεων αστέρων από τον Άποφι, μετρήθηκε με ακρίβεια η θέση του αλλά και η συμβολή του φαινομένου Yarkovsky στην τροχιά του αστεροειδή.
Κατά την διέλευση του 2029 η βαρυτική έλξη της Γης θα επηρεάσει σημαντικά την τροχιά του και η αβεβαιότητα της μελλοντικής του πορείας θα αυξηθεί. Χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα δεδομένα της εποχής, οι αστρονόμοι θεώρησαν ότι υπήρχε μια πιθανότητα η διέλευση του 2029 να άλλαζε την τροχιά του σε τέτοιο βαθμό, ώστε να τον οδηγούσε σε σύγκρουση με τη Γη το 2068
Ωστόσο παρατηρήσεις με ραδιοτηλεσκόπια της NASA στο Goldstone και στο Green Bank, βελτίωσαν σημαντικά τις γνώσεις μας για την τροχιά του Άποφι, αποκλείοντας παράλληλα κάθε πιθανότητα πρόσκρουσης στη Γη για τα επόμενα 100 χρόνια τουλάχιστον
Ο Άποφις τελικά αφαιρέθηκε από την λίστα κινδύνου του γραφείου πλανητικής άμυνας της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας, στις 26 Μαρτίου 2021.
Η κοντινή διέλευση το 2029
Στις 13 Απριλίου 2029 ο Άποφις θα περάσει σε απόσταση 32.000 χιλιομέτρων από τη Γη και θα είναι η πλησιέστερη προσέγγιση αστεροειδούς τέτοιου μεγέθους, την οποία γνωρίζουμε εκ των προτέρων.
Κατά την διέλευση, ο Άποφις θα επηρεαστεί σημαντικά από την βαρύτητα της Γης. Ισχυρές παλιρροϊκές δυνάμεις θα τον συμπιέσουν και θα τον παραμορφώσουν καθώς η πλευρά που θα βρίσκεται πιο κοντά στην Γη θα δέχεται μεγαλύτερες δυνάμεις από το βαρυτικό πεδίο της Γης. Πιθανόν να σημειωθούν σεισμοί και κατολισθήσεις στην επιφάνεια του και να επηρεαστεί η περιστροφή του.

Η διέλευση θα επηρεάσει και την τροχιά του Άποφι. Ο αστεροειδής ανήκει προς το παρόν στην ομάδα «Ατών», τα μέλη της οποίας διασχίζουν την τροχιά της Γης και οι τροχιές τους είναι συνολικά μικρότερες της Γης.
Μετά την διέλευση η τροχιά του Άποφι θα διευρυνθεί και θα ανήκει πλέον στην ομάδα «Απόλλων», που περιλαμβάνει αστεροειδείς που διασχίζουν την τροχιά της Γης, αλλά οι τροχιές τους είναι ευρύτερες από την τροχιά της Γης.
Ομάδες αστεροειδών
Οι γεωπλήσιοι αστεροειδείς (Near-Earth Asteroids, NEAs), οι οποίοι αποτελούν την πλειοψηφία των γεωπλήσιων αντικειμένων (Near-Earth Objects, NEOs), χωρίζονται σε τέσσερις κύριες ομάδες, ανάλογα με το μήκος του μεγάλου ημιάξονα της τροχιάς τους (a), την απόσταση του περιηλίου τους (q) και την απόσταση του αφηλίου τους (Q):
Ατίρα (Atira ή Apohele), με τροχιά αποκλειστικά εντός της γήινης τροχιάς (a < 1 AM, Q < 0.983 ΑΜ)
Ατών (Atens), (διασχίζουν την τροχιά της Γης) με τον μεγάλο ημιάξονα της τροχιάς τους μικρότερο της 1 Αστρονομικής Μονάδας (a < 1 AM) και αφήλιο μεγαλύτερο από 0,983 ΑΜ (Q > 0,983 ΑΜ)
Απόλλων (Apollo), (διασχίζουν την τροχιά της Γης) με τον μεγάλο ημιάξονα της τροχιάς τους μεγαλύτερο της 1 Αστρονομικής Μονάδας (a > 1 AM) και περιήλιο μικρότερο του 1,017 της Αστρονομικής Μονάδας (q < 1,017 AM)
Αμόρ (Amors), με τροχιά αποκλειστικά εκτός γήινης τροχιάς (a > 1.0 ΑΜ και 1,017 ΑΜ < q < 1,3 ΑΜ)
Παρακολουθήστε ζωντανά την πορεία του Άποφι μέσω του Eyes on Asteroids της NASA:
Η εξερεύνηση του Άποφι
Η διέλευση του Άποφι το 2029 δεν κρύβει κανένα κίνδυνο για τη Γη και προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία μελέτης ενός μεγάλου αστεροειδή, αλλά και του τρόπου που θα μπορούσε να αποφευχθεί μια πιθανή μελλοντική απειλή από ένα τέτοιο σώμα.
Η αποστολή Rapid Apophis Mission for Space Safety (Ramses) της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας σκοπεύει να συναντήσει τον Άποφι και να τον μελετήσει από κοντά. Ο Ραμσής θα χρησιμοποιήσει τεχνολογία και τεχνογνωσία δοκιμασμένη στην αποστολή Hera της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας, μειώνοντας το κόστος και τον χρόνο ανάπτυξης της αποστολής. Όπως και η Hera, ο Ραμσής θα μεταφέρει δύο νανοδορυφόρους που θα απελευθερωθούν κατά την άφιξη στον αστεροειδή και θα τον μελετήσουν μέσω μιας προηγμένης σουίτας οργάνων
Παράλληλα η NASA αναδιαμορφώνει μια ενεργή αποστολή και την κατευθύνει προς τον Άποφι. Η αποστολή OSIRIS-APEX (πρώην OSIRIS-Rex για την συλλογή δειγμάτων από τον αστεροειδή Bennu), θα φτάσει στον Άποφι λίγο μετά την διέλευση από τη Γη. Οι παρατηρήσεις του APEX θα ξεκινήσουν πριν την κοντινή διέλευση, όταν το σκάφος θα βρίσκεται σε απόσταση 5 εκατομμυρίων χιλιομέτρων.
Κατά την διέλευση το σκάφος θα βρίσκεται σε απόσταση 50.000 χιλιομέτρων και θα καταγράφει την αλλαγή στην συμπεριφορά του Άποφι, λόγω της επιδρασης της γήινης βαρύτητας. Τέσσερις μήνες μετά την διέλευση θα μπει σε τροχιά σε απόσταση 1,4 χιλιόμετρα από τον Άποφι και οι παρατηρήσεις του θα αποκαλύψουν τυχόν απώλεια μάζας. Θα χαρτογραφηθεί ο αστεροειδής σε κλίμακα εκατοστού μέσω ραντάρ λέιζερ και σε κλίμακα χιλιοστού μέσω φωτογράφησης. Θα μελετηθεί φασματοσκοπικά και θα καθοριστεί η σύνθεσή του καθώς και η ύπαρξη πτητικών υλικών στην επιφάνεια του.
Μετά από 15 μήνες σε τροχιά θα πραγματοποιηθεί η μανούβρα Spacecraft Thruster Investigation of Regolith (STIR), όπου το σκάφος θα πλησιάσει την επιφάνεια του και με την βοήθεια των κινητήρων του, θα σηκώσει βράχους και σκόνη, προσφέροντας μια ματιά στα πετρώματα ακριβώς κάτω από την επιφάνεια και την συνοχή της επιφάνειας ενός αστεροειδή τύπου S.
Η παρακολούθηση του Άποφι μετά την διέλευση θα ρίξει φως και στην μεταβολή της δύναμης Yarkovsky, δύναμης που μακροπρόθεσμα επηρεάζει τις τροχιές των αστεροειδών.
(Το φαινόμενο Yarkovsky είναι μια δύναμη που ενεργεί σε ένα περιστρεφόμενο σώμα στο διάστημα, η οποία προκαλείται από την ανισότροπη εκπομπή θερμικών φωτονίων τα οποία έχουν ορμή. Συνήθως λαμβάνεται υπόψη σε σχέση με τους μικρούς μετεωρίτες ή τους μικρούς αστεροειδείς (με διάμετρο από 10 εκατοστά έως 10 χιλιόμετρα) καθώς η επιρροή του φαινομένου είναι πιο σημαντική για αυτά τα σωματίδια.
Το φαινόμενο Yarkovsky είναι η συνέπεια του γεγονότος ότι η αλλαγή της θερμοκρασίας ενός αντικειμένου που θερμαίνεται από την ακτινοβολία (και επομένως η ένταση της θερμικής ακτινοβολίας από το αντικείμενο) υστερεί σε σχέση με τις αλλαγές στην εισερχόμενη ακτινοβολία. Δηλαδή η επιφάνεια του αντικειμένου χρειάζεται χρόνο για να ζεσταθεί όταν φωτίζεται για πρώτη φορά, και χρειάζεται χρόνος για να κρυώσει όταν σταματά ο φωτισμός.)
Η άφιξη του μετά την διέλευση σημαίνει οτι δεν θα έχει μια πλήρη εικόνα της κατάστασης του Άποφι, πριν και μετά την διέλευση. Συνδυάζοντας όμως τα δεδομένα του OSIRIS-Rex που θα συνοδεύει τον Άποφι για μήνες, με τα δεδομένα του Ραμσή, που θα παρακολουθεί τον αστεροειδή πριν και μετά την διέλευση, θα δώσει στην επιστημονική κοινότητα μια συνολική εικόνα των αλλαγών που θα υποστεί ο Άποφις.
Αν και δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος από τον Άποφι, η προετοιμασία μιας διαστημικής αποστολής συνάντησης με έναν αστεροειδή, αποτελεί μια άσκηση ετοιμότητας της πλανητικής άμυνας σε μια ενδεχόμενη μελλοντική απειλή. Η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία προεδρεύει στην διεθνή Συμβουλευτική Ομάδα Σχεδιασμού Διαστημικών Αποστολών, (SMPAG, Space Mission Planning Advisory Group), η οποία λειτουργεί ως φόρουμ των διαστημικών υπηρεσιών και συντονίζει κάθε διαστημική αποστολή σχετική με τέτοιες απειλές.
Περαιτέρω διαστημικές αποστολές και προτάσεις (αυτόνομες ή μέρος του Ραμσή) εξετάζονται επί του παρόντος, σε ιδρύματα παγκοσμίως (SATIS, Janus, DROID, Arachne, RA, AstroForge, ATENA, Apophis-Cubesat, Sample Return Probe (Ramses), Cubesats (Ramses), Framing Cameras (Ramses), MARA (Ramses), Plasma Spectrometer (Ramses), Nanolander (Ramses), Plasma physics (Ramses), MasCam (Ramses), Radio Experiment (Ramses), Blue Ring, FLARE, RA’s CATS). Οι φορείς που εμπλέκονται με τις αποστολές στον Άποφι συνεδρίασαν στις εγκαταστάσεις του ESTEC της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας στην Ολλανδία, στο πλαίσιο του εργαστηρίου “Apophis T-5 Years: Knowledge Opportunity for the Science of Planetary Defense” στις 22 έως 24 Απριλίου 2024, στο οποίο προτάθηκε το 2029 να ονομασθεί Διεθνές Έτος Πλανητικής Άμυνας.
Ιδιότητες του Άποφι
Ονομασία | 99942 Apophis |
Ανακάλυψη | 19 Ιουνίου 2004, αστεροσκοπείο Kitt Peak |
Σχήμα και μέγεθος | Ακανόνιστο και επιμήκες, περίπου 375 μέτρα |
Μάζα | Περίπου 20 εκατομμύρια τόνοι |
Σχηματισμός και εξέλιξη | Σχηματίστηκε στην κύρια ζώνη των αστεροειδών, ανάμεσα στον Άρη και τον Δία στις αρχές του Ηλιακού μας Συστήματος, περίπου 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Βαρυτικές επιδράσεις άλλων πλανητών και κυρίως του Δία, σε διάστημα εκατομμυρίων ετών άλλαξαν την τροχιά του. Πλέον διασχίζει την τροχιά της Γης και ταξινομείται ως γεωπλήσιος αστεροειδής. |
Τροχιά γύρω από τον Ήλιο | Πριν την διέλευση του 2029: 0,9 έτη Μετά την διέλευση του 2029: 1,2 έτη |
Ομάδα αστεροειδών | Πριν την διέλευση του 2029: Ατών Μετά την διέλευση του 2029: Απόλλων |
Προσεγγίσεις στη Γη | Πριν την διέλευση του 2029: κάθε 7 με 8 έτη Μετά την διέλευση του 2029: ακανόνιστες |
Δομή | Κατηγορία S, μείγμα κυρίως πυριτικών υλικών με λίγο σίδηρο και νικέλιο. |
10+1 δεδομένα για τον Άποφι
- Ο Άποφις δεν θα συγκρουστεί με τη Γη.
Θα περάσει σε ασφαλή απόσταση από τη Γη στις 13 Απριλίου 2029. - Ο Άποφις ανακαλύφθηκε πριν 20 χρόνια.
Ανακαλύφθηκε στις 19 Ιουνίου 2004 στο αστεροσκοπείο του Kitt Peak στις ΗΠΑ. Τότε η πιθανότητα σύγκρουσης με τη Γη ήταν 2,7% και αυτό προκάλεσε αίσθηση σε όλο τον κόσμο. Το 2021, αφού μελετήθηκε επαρκώς η τροχιά του, αποκλείστηκε κάθε ενδεχόμενο σύγκρουσης. - Ο Άποφις είναι μεγαλύτερος από το 90% των γνωστών αστεροειδών.
Έχει μέση διάμετρο περίπου 375 μέτρα, όσο περίπου ένα μεγάλο αεροπλανοφόρο ή τρεις φορές μεγαλύτερος από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό. Είναι μεγαλύτερος από το 90% των γνωστών αστεροειδών, αλλά αρκετά μικρός σε σχέση με τους μεγαλύτερους αστεροειδείς. - Θα βρεθεί πιο κοντά από μερικούς δορυφόρους.
Στις 00:45 της 14ης Απριλίου 2029 θα βρίσκεται στο κοντινότερο σημείο στη Γη, σε απόσταση μόλις 31.600 χιλιομέτρων πάνω από τον Ατλαντικό Ωκεανό και εσωτερικά της τροχιάς των γεωστατικών δορυφόρων. - Η κοντινή διέλευση του 2029 είναι ένα σπανιότατο γεγονός.
Συγκρίνοντας κρατήρες πρόσκρουσης σε όλο το Ηλιακό Σύστημα με τις τροχιές όλων των γνωστών αστεροειδών, θεωρείται ότι ένας αστεροειδής με το μέγεθος του Άποφι πλησιάζει την Γη κάθε 5.000 με 10.000 χρόνια. - Ο Άποφις θα είναι ορατός στο γυμνό μάτι.
Το βράδυ της 13ης προς 14η Απριλίου, περίπου δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι θα μπορέσουν να παρατηρήσουν τον Άποφι με γυμνό μάτι στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική. Σε σημεία με σκοτεινό ουρανό ο αστεροειδής θα είναι παρατηρήσιμος όλο το βράδυ. - Ο Άποφις δεν θα συγκρουστεί ούτε με την Σελήνη.
Αμέσως μετά την κοντινή διέλευση από τη Γη, ο αστεροειδής θα περάσει σε απόσταση περίπου 94.000 χιλιομέτρων από την επιφάνεια της Σελήνης, όσο περίπου το ένα τέταρτο της αποστασης Γης – Σελήνης. Δεν υπάρχει όμως καμία περίπτωση σύγκρουσης με τον δορυφόρο μας. - Θα μάθουμε πολλά από την διέλευση του αστεροειδούς.
Η βαρύτητα της Γης θα συμπιέσει και θα εκτείνει τον αστεροειδή, προκαλώντας κατολισθήσεις και αποκαλύπτοντας πληροφορίες για την σύνθεση, δομή, πυκνότητα και συνοχή του Άποφι. Πολύτιμες γνώσεις που θα συμβάλλουν στην μελλοντική προστασία της Γης. - Θα επισκεφτούμε τον Άποφι με διαστημικά σκάφη.
Το σκάφος OSIRIS-APEX της NASA θα φτάσει στον αστεροειδή λίγο αργότερα από την διέλευση από τη Γη. Η ESA σχεδιάζει την αποστολή Ραμσής (Rapid Apophis Mission for Space Safety (Ramses)), η οποία θα φτάσει στον αστεροειδή πριν την κοντινή διέλευση. - Ο Άποφις θα πλησιάσει ξανά στη Γη.
Ο αστεροειδής θα επιστρέψει το 2044, σε πολύ μεγαλύτερη απόσταση όμως σε σχέση με την διέλευση του 2029. - Ο Άποφις δεν θα συγκρουστεί με τη Γη.
Οι αστρονόμοι έχουν αναλύσει τις τροχιές περισσότερων από ένα εκατομμύριο άλλων αστεροειδών και δεν βρέθηκε κανένας που θα μπορούσε να συγκρουστεί με τον Άποφι και να τον οδηγήσει σε πορεία σύγκρουσης με τη Γη πριν το 2029.
Συνέδρια
Σύνδεσμοι
https://www.esa.int/Space_Safety/Planetary_Defence/Apophis
https://science.nasa.gov/solar-system/asteroids/apophis