30 χρόνια πριν, στις 16 Ιουλίου 1994, παρακολουθήσαμε με δέος το πρώτο από τα 21 κομμάτια του κομήτη Shoemaker-Levy 9 να προσκρούει με απίστευτη δύναμη στον Δία. Το κοσμικό γεγονός προκάλεσε έντονο ενδιαφέρον στους ειδικούς της πλανητικής άμυνας, καθώς αναρωτήθηκαν: «Θα μπορούσαμε να κάνουμε κάτι για να αποτρέψουμε παρόμοια πρόσκρουση στη Γη;»
Το πρόγραμμα διαστημικής ασφάλειας της Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας, ESA, προχωράει προς την κατεύθυνση απάντησης του ερωτήματος, καθώς έλαβε την άδεια να ξεκινήσει τις προπαρασκευαστικές εργασίες για την επόμενη αποστολή πλανητικής άμυνας, την αποστολή Rapid Apophis Mission for Space Safety (Ramses).
Ο Ραμσής θα συναντηθεί με τον αστεροειδή Άποφι και θα τον συνοδεύσει κατά την ασφαλή αλλά εξαιρετικά κοντινή διέλευση του από τη Γη το 2029. Οι ερευνητές θα μελετήσουν τον αστεροειδή καθώς η βαρύτητα της Γης θα μεταβάλλει τα φυσικά χαρακτηριστικά του, και τα ευρήματά τους θα βελτιώσουν την ικανότητά μας να υπερασπιστούμε τον πλανήτη μας από ένα παρόμοιο αντικείμενο σε πορεία σύγκρουσης στο μέλλον.
Άποφις
Ο αστεροειδής Άποφις, με διάμετρο περίπου 375 μέτρα, δηλαδή περίπου όσο ένα μεγάλο αεροπλανοφόρο ή τρεις φορές μεγαλύτερος από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, θα περάσει σε απόσταση 32.000 χιλιομέτρων από την επιφάνεια της Γης στις 13 Απριλίου 2029. Εκείνο το βράδυ, περίπου δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι θα μπορέσουν να παρατηρήσουν τον Άποφι με γυμνό μάτι στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική. Σε σημεία με σκοτεινό ουρανό ο αστεροειδής θα είναι παρατηρήσιμος όλο το βράδυ.
Ο Άποφις θα αποφύγει τη Γη: οι αστρονόμοι έχουν αποκλείσει κάθε πιθανότητα σύγκρουσης με τον πλανήτη μας για τα επόμενα τουλάχιστον 100 χρόνια. Όμως η διέλευση του Άποφι τον Απρίλιο του 2029 είναι ένα εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο.
Αναλύοντας τα μεγέθη και τις τροχιές όλων των γνωστών αστεροειδών καθώς και κρατήρες στο Ηλιακό Σύστημα, οι αστρονόμοι πιστεύουν ότι ένας αστεροειδής με το μέγεθος του Άποφι πλησιάζει την Γη κάθε 5.000 με 10.000 χρόνια. Για σύγκριση, μια ολική έκλειψη Ηλίου πραγματοποιείται σε κάποιο σημείο της Γης, περίπου μία φορά κάθε 18 μήνες και ο κομήτης του Halley επιστρέφει στον ουρανό της Γης κάθε 76 χρόνια.
Η διέλευση του Άποφι το 2029 προκαλεί ήδη ενδιαφέρον σε όλο τον κόσμο και αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για την επιστήμη, την πλανητική άμυνα και τη συμμετοχή του κοινού.
Ιδιότητες του Άποφι
| Ονομασία | 99942 Apophis |
| Ανακάλυψη | 19 Ιουνίου 2004, αστεροσκοπείο Kitt Peak |
| Σχήμα και μέγεθος | Ακανόνιστο και επιμήκες, περίπου 375 μέτρα |
| Μάζα | Περίπου 20 εκατομμύρια τόνοι |
| Σχηματισμός και εξέλιξη | Σχηματίστηκε στην κύρια ζώνη των αστεροειδών, ανάμεσα στον Άρη και τον Δία στις αρχές του Ηλιακού μας Συστήματος, περίπου 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια πριν. Βαρυτικές επιδράσεις άλλων πλανητών και κυρίως του Δία, σε διάστημα εκατομμυρίων ετών άλλαξαν την τροχιά του. Πλέον διασχίζει την τροχιά της Γης και ταξινομείται ως γεωπλήσιος αστεροειδής. |
| Τροχιά γύρω από τον Ήλιο | Πριν την διέλευση του 2029: 0,9 έτη Μετά την διέλευση του 2029: 1,2 έτη |
| Ομάδα αστεροειδών | Πριν την διέλευση του 2029: Ατών Μετά την διέλευση του 2029: Απόλλων |
| Προσεγγίσεις στη Γη | Πριν την διέλευση του 2029: κάθε 7 με 8 έτη Μετά την διέλευση του 2029: ακανόνιστες |
| Δομή | Κατηγορία S, μείγμα κυρίως πυριτικών υλικών με λίγο σίδηρο και νικέλιο. |
Ραμσής
Το διαστημικό σκάφος Ramses της ESA θα συναντηθεί με τον Άποφι πριν την διέλευση του από τη Γη και θα συνοδεύσει τον αστεροειδή κατά τη διάρκεια της πορείας του για να παρατηρήσει πώς μεταβάλλεται από τη βαρύτητα του πλανήτη μας.
«Υπάρχουν ακόμη τόσα πολλά που έχουμε να μάθουμε για τους αστεροειδείς, αλλά, μέχρι τώρα, έπρεπε να ταξιδέψουμε βαθιά στο Ηλιακό Σύστημα για να τους μελετήσουμε και να εκτελέσουμε πειράματα για να αλληλεπιδράσουμε με την επιφάνειά τους. Για πρώτη φορά, η φύση φέρνει έναν σε εμάς και διεξάγει η ίδια το πείραμα.
Το μόνο που χρειάζεται να κάνουμε είναι να παρακολουθούμε καθώς ο Άποφις θα εκτείνεται και θα συμπιέζεται από ισχυρές παλιρροϊκές δυνάμεις που μπορεί να προκαλέσουν κατολισθήσεις και άλλες διαταραχές και να αποκαλύψουν νέο υλικό κάτω από την επιφάνεια», δηλώνει ο Patrick Michel, διευθυντής έρευνας στο CNRS του αστεροσκοπείου της Νίκαιας.
Ο Ραμσής πρέπει να εκτοξευθεί τον Απρίλιο του 2028 ώστε να φτάσει στον Άποφι τον Φεβρουάριο του 2029, δύο μήνες πριν από την κοντινή διέλευση. Προκειμένου να τηρήσει την προθεσμία, η ESA ζήτησε την άδεια να ξεκινήσει τις προπαρασκευαστικές εργασίες για την αποστολή το συντομότερο δυνατό, χρησιμοποιώντας υπάρχοντες πόρους.
Η άδεια χορηγήθηκε από το συμβούλιο του προγράμματος διαστημικής ασφάλειας και η απόφαση για την πλήρη υλοποίηση της αποστολής θα ληφθεί στη συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου της ESA τον Νοέμβριο του 2025.
Χρησιμοποιώντας μια σειρά επιστημονικών οργάνων, ο Ραμσής θα πραγματοποιήσει μια λεπτομερή έρευνα του σχήματος, της επιφάνειας, της τροχιάς, της περιστροφής και του προσανατολισμού του αστεροειδούς, πριν και μετά την διέλευση. Αναλύοντας τον τρόπο με τον οποίο ο Άποφις μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια της διέλευσης, θα μάθουμε πολλά για την απόκριση ενός αστεροειδούς σε εξωτερικές δυνάμεις, καθώς και για τη σύνθεση, την εσωτερική δομή, τη συνοχή, τη μάζα, την πυκνότητα και το πορώδες του.
Πρόκειται για πολύ σημαντικές ιδιότητες που συμβάλλουν στην αξιολόγηση του καλύτερου τρόπου απομάκρυνσης ενός επικίνδυνου αστεροειδούς σε πορεία σύγκρουσης με τη Γη. Καθώς οι αστεροειδείς είναι χρονοκάψουλες που σχηματίστηκαν πριν από τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια, τα δεδομένα από τον Ραμσή θα προσφέρουν νέες επιστημονικές γνώσεις για τον σχηματισμό και την εξέλιξη του Ηλιακού μας Συστήματος.
Παράλληλα η NASA ανακατεύθυνε το διαστημικό σκάφος OSIRIS-REx (το οποίο μετονομάστηκε σε OSIRIS-APEX) προς τον Άποφι, όμως λόγω των περιορισμών της ουράνιας μηχανικής, το σκάφος θα φθάσει στον Άποφι περίπου ένα μήνα μετά τη διέλευση του από τη Γη.
Οι ερευνητές αναμένουν ότι οι παλιρροϊκές δυνάμεις της Γης θα αλλάξουν την περιστροφή του αστεροειδούς και ενδεχομένως θα προκαλέσουν σεισμούς και κατολισθήσεις. Η, εκ των προτέρων, παρουσία του Ραμσή θα προσφέρει μια λεπτομερή «πριν και μετά» εικόνα του τρόπου με τον οποίο ο Άποφις θα μεταβληθεί, ενώ στη συνέχεια, η παρουσία δύο διαστημοπλοίων, θα επιτρέψει πρόσθετες επιστημονικές έρευνες και την καταγραφή μακροπρόθεσμων επιπτώσεων.
Ταχεία αναγνώριση: ακρογωνιαίος λίθος για την πλανητική άμυνα
Η διεθνής συνεργασία μεταξύ του DART της NASA και της Hera της ESA αποδεικνύει ότι είμαστε σε θέση να ανακατευθύνουμε έναν αστεροειδή αν προκύψει η ανάγκη, όμως η αντίδραση σε έναν πραγματικό κίνδυνο, προϋποθέτει ικανότητα γρήγορης ανάπτυξης και έγκαιρης κατασκευής.
«Ο Ραμσής θα αποδείξει ότι μπορούμε να αναπτύξουμε μια αναγνωριστική αποστολή προσέγγισης ενός εισερχόμενου αστεροειδούς μέσα σε λίγα μόλις χρόνια. Μια τέτοια αποστολή αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της αντίδρασης μας σε έναν επικίνδυνο αστεροειδή.
Μια αναγνωριστική αποστολή θα εξετάσει πρώτα την τροχιά και την δομή του εισερχόμενου αστεροειδούς και τα δεδομένα της θα καθορίσουν τον καλύτερο τρόπο ανακατεύθυνσης του ή θα αποκλείσουν την πρόσκρουση χωρίς να χρειαστεί κάποια δαπανηρή αποστολή εκτροπής του αστεροειδούς» εξηγεί ο Richard Moissl, επικεφαλής του γραφείου πλανητικής άμυνας της ESA.
«Ο Ραμσής χρησιμοποιεί μεγάλο μέρος της τεχνολογίας, της τεχνογνωσίας και των βιομηχανικών και επιστημονικών κοινοτήτων που αναπτύχθηκαν για την αποστολή Hera, η οποία έδειξε πώς η ESA και η ευρωπαϊκή βιομηχανία μπορούν να ανταποκριθούν σε αυστηρές προθεσμίες. Ο Ραμσής θα ακολουθήσει το παράδειγμά της», προσθέτει ο Paolo Martino επικεφαλής του προγράμματος.