Η περιοδικότητα και η επανάληψη των σεληνιακών και ηλιακών εκλείψεων διέπονται από τον κύκλο του Σάρου, μια περίοδο 18 ετών, 11 ημερών και 8 ωρών. Γνωστός από την αρχαιότητα, βοηθούσε τους αστρονόμους στην πρόβλεψη των εκλείψεων και περιλαμβάνεται (μαζί με τον κύκλο του Μέτωνος) στον Μηχανισμό των Αντικυθήρων.
Ο Σάρος προκύπτει από την αρμονία μεταξύ τριών τροχιακών περιόδων της Σελήνης:
– του συνοδικού μήνα (από Νέα Σελήνη σε Νέα Σελήνη, με διάρκεια 29,530589 ημερών ή 29 ημερών, 12 ωρών, 44 λεπτών και 3 δευτερολέπτων)
– του ανωμαλιστικού μήνα (από περίγειο σε περίγειο, με διάρκεια 27,554550 ημερών ή 27 ημερών 13 ωρών, 18 λεπτών και 33 δευτερολέπτων) και
– του δρακονικού μήνα (από σύνδεσμο (το σημείο τομής των τροχιών Γης και Σελήνης) σε σύνδεσμο, με διάρκεια 27,212221 ημερών ή 27 ημερών, 5 ωρών, 5 λεπτών και 36 δευτερολέπτων)
Ένας Σάρος ισούται (με διαφορά λίγων ωρών μόνο) με:
– 223 συνοδικούς μήνες ή 6.585,3223 ημέρες
– 239 ανωμαλιστικούς μήνες ή 6.585,5375 ημέρες
– 242 δρακονικούς μήνες ή 6.585,3575 ημέρες,
έτσι κάθε δύο εκλείψεις που απέχουν αυτήν την χρονική απόσταση, έχουν παρόμοια γεωμετρία, δηλαδή πραγματοποιούνται στον ίδιο σύνδεσμο, με την Σελήνη στην ίδια απόσταση από την Γη και την ίδια εποχή του έτους.
Όμως δεν είναι ορατές στην ίδια περιοχή της Γης, λόγω του χρονικού διαστήματος των 8 ωρών (1/3 της ημέρας) που εμπεριέχεται στον Σάρο. Έτσι η επόμενη έκλειψη είναι ορατή σε ένα γεωγραφικό πλάτος με διαφορά 120 μοιρών δυτικότερα (1/3 του κύκλου).
Μετά από τρεις Σάρους (54 χρόνια και 34 ημέρες) η έκλειψη θα είναι πλέον ορατή στο ίδιο σημείο στην Γη. Το χρονικό διάστημα των τριών Σάρων ονομάζεται Εξελιγμός.
Ο Σάρος 120
Η έκλειψη της 20ης Μαρτίου ανήκει στον Σάρο 120, είναι η 61η από τις συνολικά 71 εκλείψεις του κύκλου και η προτελευταία ολική έκλειψη του κύκλου. Όλες οι εκλείψεις συμβαίνουν με την Σελήνη να διασχίσει τον καταβιβάζοντα σύνδεσμο ενώ παράλληλα μετακινείται βορειότερα σε κάθε έκλειψη.
Ο Σάρος 120 ξεκίνησε με μια μερική έκλειψη στο νότιο ημισφαίριο στις 27 Μαΐου 933 και θα τελειώσει επίσης με μια μερική έκλειψη στο βόρειο ημισφαίριο στις 7 Ιουλίου 2195. H συνολική διάρκειά του θα είναι 1.262,11 χρόνια.
Από τις συνολικά 71 εκλείψεις του κύκλου, οι 16 είναι μερικές, οι 25 δακτυλιοειδείς, οι 26 ολικές και 4 είναι υβριδικές.
Η μεγαλύτερη σε διάρκεια ολική έκλειψη του κύκλου πραγματοποιήθηκε στις 9 Μαρτίου 1997 με διάρκεια 2 λεπτών και 50 δευτερολέπτων, ενώ η μικρότερη είχε διάρκεια 1 λεπτού και 59 δευτερολέπτων, στις 2ο Ιουνίου 1582. Η έκλειψη της 20ης Μαρτίου έχει διάρκεια 2 λεπτών και 47 δευτερολέπτων, την τρίτη μεγαλύτερη της σειράς.
Η ολική έκλειψη του 1870
Στις 22 Δεκεμβρίου 1870 πραγματοποιήθηκε η 53η έκλειψη του κύκλου, ήταν ολική και το μονοπάτι της ολικότητας διέσχισε και την Ελλάδα. Η ολικότητα είχε διάρκεια 1 λεπτού και 33 δευτερολέπτων.
Την έκλειψη του 1870 παρατηρεί και ο Αμερικανός αστρονόμος Charles A. Young στην Ισπανία, όπου ανακαλύπτει ότι η χρωμόσφαιρα ευθύνεται για τις γραμμές απορρόφησης που εμφανίζει το ηλιακό φάσμα, ενώ παρατηρεί για πρώτη φορά το στιγμιαίο φάσμα (flash spectrum).
Παράλληλα ο Βρετανός Α. Brothers φωτογραφίζει στις Συρακούσες, με απίστευτη λεπτομέρεια για πρώτη φορά, το ηλιακό στέμμα, όπου διακρίνεται σε απόσταση μισής μοίρας από το χείλος της Σελήνης. Η φωτογραφία αποκάλυψε πολλές λεπτομέρειες στην δομή του στέμματος αναδεικνύοντας έτσι την μεγάλη αξία της φωτογραφίας στις αστρονομικές παρατηρήσεις.
Την ίδια έκλειψη προσπάθησε να παρατηρήσει και ο Γάλλος αστρονόμος Pierre Janssen, (ο οποίος είχε πρόσφατα ανακαλύψει την αέρια σύσταση της ηλιακής χρωμόσφαιρας μέσω παρατηρήσεων ολικών εκλείψεων καθώς και το στοιχείο ήλιο), όμως η περιπετειώδης απόδραση του με αερόστατο από το πολιορκημένο Παρίσι, τον βρίσκει στην Αλγερία με συννεφιασμένο καιρό.
Α. Β.
Πηγές:
http://eclipsewise.com/solar/SEhelp/SEsaros.html
http://www.allais.info/saroses/sarosanimations.htm
http://www.antikythera-mechanism.gr/
Totality – Eclipses of the Sun (3rd edition), Littmann, Espenak, Willcox
The Development of Photography in Astronomy, E. E. Barnard, Science, Vol. 8, No. 194 (Sep. 16, 1898)
The Astronomer Jules Janssen, Françoise Launay